Op mijn werk in het verleden noemden mijn collega’s mij nog weleens kruidenvrouwtje. Al bladerend in één van mijn boeken kwam ik een korte tekst tegen over ‘kruidenvrouwtjes en heksen’. Met mijn voorliefde voor geschiedenis ben ik hier eens wat dieper in gedoken. In dit blogartikel dwaal je dan ook af in de geschiedenis van de kruidenvrouw waarin waardevolle kennis op gruwelijke wijze min of meer verbannen werd.

Van hoog aanzien naar argwaan

Voordat de argwaan tegen kruidenvrouwen ontstond, hadden zij vaak een hoog aanzien. Bijna elk dorp van redelijk formaat had wel een eigen kruidenvrouw of vroedvrouw. Zij hielpen mensen bij ziekte, zwangere vrouwen bij de bevalling en vervolgens het kraambed. Kruidenvrouwen beschikten over eeuwenoude kennis over geneeskrachtige planten en speelden een belangrijke rol in de stammen bij de Kelten en Germanen. Het wantrouwen tegen deze dames groeide al vanaf de opkomst van het vroege Christendom (30-590). Vertegenwoordigers van de religie beschouwden de vrouw als ondergeschikt aan de man, ook op dit gebied.

Toveressen in de middeleeuwen

We maken een klein sprongetje in de tijd naar de middeleeuwen (500-1500), toen toverij heel normaal was en mensen de kruidenvrouwen meestal toveressen noemden. De officiële geneesheren waren in die tijd voor de gewone bevolking vaak te duur, waardoor velen naar de toveressen gingen bij een probleem of kwaaltje. Je kreeg een tinctuur, drankje (veelal een infusie of afkooksel) of zalfje. Deze moest je dan wel meestal vergezeld van een bezwering (toverspreuk) innemen of smeren. Ging er iets mis, dan werd er van ‘kwade toverij’ gesproken.

Pact met de duivel

In de 15e eeuw werden de eerste toveressen ter dood veroordeeld omdat ze een pact met de duivel zouden hebben gesloten. Dit komt deels door de verdere verspreiding van het christendom waarbij de machtige katholieke geestelijken en adel ontstemd waren over de kennis die de toveressen bezaten. De katholieke geestelijken en adelen wakkerden boosaardige geruchten over heksen verder aan en stonden aan de basis van vele heksenvervolgingen.

Mensen noemden kruidenvrouwen of toveressen steeds vaker ‘heksen’.

Eeuwenoude tradities

De toveressen (kruidenvrouwen) deden over het algemeen weinig kwaad en hadden weinig macht. Ze leefden meestal wat op zichzelf. Het was waarschijnlijk vooral het feit dat de toveressen de tradities van het vergeten gewaande heidendom in zich droegen waar de kerkelijke vertegenwoordigers tegenop wilden treden. Dit legden zij uit als duivelse uitingen.

Hallucinerende middelen

Verder gebruikten toveressen – vanaf de 16e eeuw steeds vaker heksen genoemd – soms hallucinerende middelen om te ontsnappen aan de werkelijkheid, waardoor ze in een andere wereld meenden te komen. Hun vervolgers legden dit uit als reizen naar de heksensabbat waar de duivel in persoon aanwezig was.

De heksenvervolgingen na de middeleeuwen

Na de middeleeuwen werden de praktijken van de kruidenvrouwen steeds vaker als ketterij uitgelegd en het hoogtepunt van de heksenvervolgingen werd tijdens de 16e en 17e eeuw bereikt. Mensen geloofden dat heksen leden waren van een geheimzinnige duivelse sekte.

Waardevolle kennis verbannen

Als je er goed over nadenkt is het onvoorstelbaar hoe waardevolle kennis in die tijd min of meer verbannen werd. En dan ook nog eens op zo’n gruwelijke manier! Het was tenslotte tot ver in de middeleeuwen heel normaal om met een probleem naar de dichtstbijzijnde kruidenvrouw of -man te gaan. Of je erin gelooft of niet, veel van de planten en kruiden die zij gebruikten, hebben daadwerkelijk een bepaalde werking: soms geneeskrachtig, soms verzachtend en soms hallucinerend. Denk aan de hallucinogene effecten van de plant alruin.

Ik denk dat ik zeker een kruidenvrouwtje geweest zou zijn. Al was het alleen al om ze te verbouwen en te gebruiken in lekkere recepten. Gelukkig ben ik nog niet veroordeeld :-).

 

Bronnen:

Alles over geneeskrachtige kruiden

Hoe de kruidenvrouw bondgenoot van de duivel werd

Over Hekserij op Wikipedia